بررسی علل تحقیق گریزی معلمان مقطع متوسطه

مقدمه:
تحقیق و پژوهش رکن اساسی پیشرفت و ترقی جوامع می باشد. طبق تعریف؛ پژوهش عبارت است از: فعالیت منظم همراه با طرح و اندیشه که می تواند فرد را در پاسخگویی به سئوالاتی که راجع به موضوعی برایش مطرح می شود، یاری دهد. از جمله شرایط لازم برای بهبود عملکرد نظام آموزشی کشور و ارتقاء کیفیت آن، می توان تقویت توانایی های برنامه ریزی، مدیریت و انجام پژوهش های آموزشی را نام برد. به کمک پژوهش های آموزشی می توان به شناخت و تغییر پدیده های آموزشی پرداخت و اطلاعات مورد نیاز را برای سیاست گذاری نظام آموزشی در سطوح مختلف فراهم کرد(شمس مورکانی، 1380)

با توجه به این تفاسیر لازم است که فرهنگ تحقیق و پژوهش جهت بالا بردن سطح اطلاعات و غنی سازی تعلیم در آموزش و پرورش به عنوان یک اصل مد نظر قرار گیرد و معلمان از این طریق عزت نفس لازم برای حضور در مدرسه و کلاس را بدست آورند. امید است این تحقیق بتواند گامی هر چند کوچک در جهت گسترش فرهنگ تحقیق در آموزش و پرورش و بستری مناسب برای انجام تحقیقهای متعدد دیگری در این راستا باشد.

1-1. بیان مسئله:
امروزه تمامی کشورهای توسعه یافته و یا در حال توسعه برای حفظ یا ایجاد بنیانهای توسعه یافتگی و ارتقای قدرت رقابت خود با دیگر کشورها، علم و فناوری را به عنوان محور اصلی فعالیتهای خود مورد توجه قرار می دهند. علم و فناوری محصول فعالیتهای پژوهشی است و در صورتی که فعالیتهای علمی و پژوهشی با سایر فعالیتهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیب گردد؛ قطعاً توسعه پایدار حاصل خواهد گردید.

جامعه آموزش و پرورش که به عنوان فرهنگ یک نظام محسوب می شود و وظیفه تربیت و پرورش افراد حرفه ای جامعه را برای سازمانها و نهادهای کشور بر عهده دارد و با مغز و فکر انسانها که بالاترین سرمایه هستند سر و کار دارد، مهمترین و بهترین فضا برای تحقیق و پژوهش است که در حال حاضر متاسفانه این امر در آموزش و پرورش جایگاهی ندارد.

به راستی علت این ضعف موجود در آموزش و پرورش چیست؟ معلمان چرا بدنبال کشف عقاید و واقعیتهای جدید در جامعه ای که امروز با سرعتی فراتر از نور به سمت تکنولوژی و پیشرفت پیش می رود نیستند؟ علت این تحقیق گریزی چیست؟

بنابراین باید پذیرفت که عدم علاقه معلمان به تحقیق و پژوهش مساوی است با رکود در جامعه. لذا باید بدنبال کشف مواردی باشیم که این ضعف عمیق را در جامعه آموزش و پرورش ایجاد کرده است، این تحقیق بدنبال کشف همین موارد است. مواردی که لازم است مورد ارزیابی قرار گیرد تا راهکارهای جذب معلمان به تحقیق شناخته شود عبارتند از: تخصیص بودجه، کلاسهای آموزش تحقیق، ایجاد مراکز تحقیقاتی، ایجاد انگیزه در معلمین، توجه به تحقیقاتی که توسط برخی از معلمان انجام شده است، به کارگیری نتایج تحقیقات به صورت عملی در جامعه، تشویق معلمان پژوهنده و ….

1-2. اهمیت و ضرورت مسئله:
آموزش و پرورش بدون پژوهش، معنا و مفهومی ندارد، زیرا هرگونه تغییر و تحول بنیادین در ساختار این نهاد اجتماعی به امر تحقیقات و پژوهش ها در حوزه تعلیم و تربیت کشور بستگی دارد و مادام که آموزش و پرورش از تحقیق و پژوهش بهره مند گردد و برنامه ریزی های وزارتخانه؛ اصولی و برپایه تحقیقات جامع و مدون باشد، این نهاد رو به رشد و تعالی می رود و در تمامی سطوح مدیریتی برخوردار از فکر و اندیشه بالای علمی و عملی می گردد. گرچه در سالهای گذشته تلاش هایی برای ضرورت بخشیدن به امر مهم تحقیقات در سطح این وزارتخانه صورت پذیرفته، هم اینک نیز برنامه هایی برای توجه به امر مهم پژوهش در این نهاد در دست اجراست.

اما مسئولان این وزارتخانه باید به مراتب بیش از آنچه تلاش کرده اند در فکر نوسازی علمی و ارتقای جایگاه جهانی این وزارتخانه در سطح عالی باشند. تشکیل شورای عالی تحقیقات در سطح کشور و به عضویت درآمدن اندیشمندان و متفکران صاحب نام در عرصه تعلیم و تربیت و به کار بستن یافته های تحقیقاتی مولفان به صورت عینی و عملی همراه با آموزشهای مدون و مستمر معلمان و علاقمندان به شرکت در دوره های آموزش پژوهش و تحقیق و به طور کلی دخالت دادن همه اعضای این وزارتخانه، از کارمند ساده تا عالی ترین کارشناسان بلند مرتبه در امر پژوهش می توانند راه را برای پیشرفت در سطوح مختلف این وزارتخانه هموار سازد(حسینی، اسفند 82).

از آنجایی که نظام آموزش و پرورش تربیت افراد حرفه ای جامعه را برای سازمانها و نهادها بر عهده دارد و بر مغز و فکر انسانها که بالاترین سرمایه هستند سر و کار دارد و از مهمترین حوزه هایی بشمار می رود، که تحقیق و پژوهش در آن ضروری است، اما با این وصف این سوال مطرح است که چرا معلمان ما تمایلی به فعالیتهای پژوهشی ندارند؟ چون هدف پژوهش، کشف و گسترش دانش و حقیقت است ما برای متوجه کردن جامعه به واقعیات، به تحقیقات نیاز داریم. با توجه به اینکه معلمان وابستگی فکری به دیگران و تکرار و تقلید از آنها دارند، برای بهبود و اصلاح تجربیات آنها، باید به سمت فعالیتهای پژوهشی کشانده شوند.

برای این امر باید علل عمده عدم گرایش آنها به فعالیتهای پژوهشی مشخص گردد، بدون تردید باید علاقه معلمان به فعالیتهای پژوهشی را معادل پیشرفت کیفیت آموزش و پرورش و در نتیجه ترقی کشور دانست.

1-3. اهداف تحقیق:
هدف عمده این پژوهش بررسی علل عدم تمایل معلمان زن مقطع متوسطه ناحیه 2 شیراز به فعالیت های تحقیقی است و اهداف خرد این تحقیق شامل موارد زیر می شود:

1- آیا تشویق معلمان پژوهنده با ایجاد انگیزه تحقیق بیشتر در آنها ارتباط دارد؟

2- آیا سطح تحصیلات معلمان در میزان علاقه آنها به فعالیت های پژوهشی تاثیر دارد؟

3- آیا مقطع تحصیلی تدریس در میزان علاقه معلمان به فعالیت های پژوهشی تاثیر دارد؟

4- آیا تخصیص بودجه تحقیق از طرف موسسات آموزشی در میزان علاقه معلمان به فعالیت های پژوهشی تاثیر دارد؟

5- آیا اهمیت دادن به نتایج تحقیقات معلمان پژوهنده بر میزان علاقه معلمان به فعالیت های پژوهشی تاثیر دارد؟

6. آیا وجود شبکه اطلاع رسانی در آموزش و پرورش در میزان علاقه معلمان به فعالیت های پژوهشی تاثیر دارد؟

7. آیا وجود نیروهای کار آمد و متخصص در آموزش و پرورش در میزان علاقه معلمان به فعالیت های پژوهشی تاثیر دارد؟

8. آیا اظهار رضایت شغلی معلمان در میزان علاقه آنان به فعالیت های پژوهشی تاثیر دارد؟
9. آیا حمایت مسئولین حکومتی از تحقیقات معلمان در میزان علاقه معلمان به فعالیت های پژوهشی تاثیر دارد؟

10- آیا بین انجام تحقیقات گروهی توسط معلمان با تحقیق پذیری آنها رابطه وجود دارد؟

2. پیشینه طرح پژوهشی:
غلامرضا شمس مورکانی در تحقیقی به بررسی علل عدم علاقه معلمین منطقه زرین شهر به فعالیت های پژوهشی پرداخته است. در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی استفاده شده است، جامعه آماری این تحقیق عبارتست از کلیه معلمان زن و مرد که در دوره های تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و متوسطه در بخش دولتی در منطقه زرین شهر در سال تحصیلی 80-1379 مشغول به خدمت می باشند که تعداد آن ها 2724 نفر می باشند. در این پژوهش 200 نفر معلم ( دردوره ابتدایی 29 نفر مرد و 43 نفر زن، در دوره راهنمایی 32 نفر مرد و 31 نفر زن و در دوره متوسطه 36 نفر مرد و 29 نفر زن ) با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای چند مرحله ای از منطقه زرین شهر انتخاب شدند.

جمع آوری اطلاعات با استفاده از دو روش کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته و برای تجزیه و تحلیل داده ها از دو روش آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است. یافته های پژوهش حاکی از این است که:

• معلمانی که دارای تحصیلات بالایی هستند، نسبت به دیگر معلمان دارای قدرت و توانایی علمی بیشتری بوده و در نتیجه تمایل بیشتری به انجام تحقیقات دارند.

•هیچ گونه رابطه ای بین دوره تحصیلی که معلمان در آن مشغول به خدمت هستند با میزان تمایل آنها به فعالیت های پژوهشی وجود ندارد.

•عدم آشنایی معلمان با روش تحقیق باعث کاهش تمایل آنها به فعالیت های پژوهشی شده است.

•شرکت معلمان در دوره های باز آموزی و ضمن خدمت در افزایش تمایل آنان به فعالیت های پژوهشی تاثیر دارد.
•فراهم نبودن بودجه کافی برای تحقیقات و کمبود امکانات مالی باعث کاهش تمایل معلمان به فعالیت های پژوهشی شده و آنها را به فعالیت های غیردرسی سوق می دهد.

•وجود شبکه اطلاع رسانی در آموزش و پرورش باعث افزایش علاقه معلمان به فعالیت های پژوهشی می شود. فراهم نبودن جو علمی – تحقیقاتی، کمبود سازمان ها و مراکز پژوهش منطقه ای، عدم تبلیغات لازم، کمبود کتابخانه ها و مجلات پژوهشی باعث کاهش تمایل به فعالیت های پژوهشی شده است.

•هیچگونه رابطه معناداری بین جنسیت و علاقه معلمان به فعالیت های پژوهشی وجود ندارد .
•شرکت فعال صاحبنظران و خبرگان واقعی در آموزش و پرورش تمایل معلمان را به فعالیت های پژوهشی افزایش می دهد. همچنین کمبود کادر کمکی، عدم همکاری دانشگاهها و اعضای هئیت علمی آنها با محققان آموزش و پرورش باعث کاهش تمایل معلمان به فعالیت های پژوهشی شده است.

•عدم ارضاء نیاز های معلمان، عدم تشویق لازم و کافی آنها از سوی آموزش و پرورش، عدم وجود مقررات لازم برای دادن امتیازات شغلی به محققان و عدم قدردانی از پژوهشگران و به طور کلی عدم رضایت شغلی باعث کاهش تمایل معلمان به فعالیت های پژوهشی شده است.

•تک شغلی بودن معلمان و در نتیجه داشتن فرصت بیشتر باعث تمایل و روحیه پژوهشی بیشتر نسبت به معلمانی که دارای تعدد مشاغل هستند، می شود (شمس مورکانی، 1380).

نتایج دیگر طرح تحقیقاتی انجام گرفته از اعضای هئیت علمی در دو دانشگاه تهران (35 نفر) و دانشگاه شهید بهشتی (27 نفر) درباره عوامل گرایش به فعالیتهای تحقیقاتی حکایت از آن دارد که اصلاح ساختار اداری پژوهشی، توجه به نتایج تحقیقات و کاربردی بودن آن، افزایش میزان درآمد فعالیتهای تحقیقاتی، افزایش بودجه و اعتبارات تخصیص یافته و اصلاح آئین نامه ارتقای اعضای هئیت علمی در رشد فعالیتهای پژوهشی موثر است.

نکته قابل توجه ای که در این تحقیق به عنوان عامل بازدارنده در انجام تحقیقات یاد کرده اند؛ بی نظمی سازمانی و بی نظمی اجتماعی، ضعف مفرط فرهنگ پژوهش و رواج سطحی نگری در جامعه، تاکید نظام آموزشی بر یاددهی به جای یادگیری، عدم وجود کادر علمی صرفاً پژوهشی، متکی بودن اعتبارات مالی بر بودجه دولت و عدم تلاش آنها در بازاریابی تحقیقات برای کسب درآمد، شفاف نبودن اهداف و رسالتها و عدم پویایی برنامه های پژوهشی به عنوان اجزای یک کل و با اهداف مشترک و در نظر گرفتن قابلیتها و توان دانشگاهی می توان جستجو کرد(منصوری، 1370).

مانهایم با ذکر برخی کاستیهای سنتی پژوهش در پاسخگویی به نیاز معلمان، این فعالیتها را برای بهبود آموزش و پرورش و تدریس ناکافی می داند. ممکن است محققان بسیار باهوش باشند ولی به اطلاعات مشابهی که معلمان در مواجهه با دانش آموزان در شرایط کلاسها و با اهداف یادگیری با آنها روبرو می شوند، دسترسی ندارند. محققان برای بهبود آموزش باید بیشتر به اموری که در حال حاضر برای معلمان قابل درک است پی ببرند(پاکیزه محققی، آذر، 1381).