مقاله ابزارهای موجود در بازار سرمایه ایران

مهندسى مالى و طراحى ابزارهاى مالى جدید
علاوه بر اوراق بهاءدار یادشده اوراق بهاءدار دیگرى نیز وجود دارند که در سال هاى گذشته و به دنبال تعییر و تحولات بازارهاى مالى ابداع شده اند. تحولاتى که از پیامدهاى مقررات زدائى از بازارهاى سرمایه بود و در اثر آن، شرکت ها اقدام به انتشار اوراق بهاءدار بسیار متنوعى کردند که تا آن زمان سابقه نداشت و بازار این کشورها هر روز با گونه جدیدى از اوراق بهاءدار روبه رو شد؛ اقتصاد غرب در اواخر دهه ۱۹۷۰ و دهه ۱۹۸۰ با تورم بسیار بالائى روبه رو شد؛ که از پیامدهاى افزایش قیمت نفت در سال ۱۹۷۳ بود و سبب شد تا اقتصاد کشورهاى غربى با ضربه اى سهمگین و تورمى دو رقمى ـ حدود ۱۵ درصد ـ روبه رو شود. البته این اندازه از تورم در جامعه ما چشم گیر نیست.

در حالى که در کشورهاى غربى رویدادى غیرمنتظره است و بسیارى از شرکت ها را براى تامین مالى به بازارهاى مالى و به ویژه بازار اوراق قرضه روانه کرد؛ زیرا اوراق قرضه اوراق بهاءدارى است که نرخ بهره آن در زمان انتشار مشخص مى شود و این نرخ بهره تا زمان سررسید ثابت است و در نتیجه چنانچه پس از انتشار اوراق قرضه نرخ تورم در جامعه افزایش یابد، خریداران قبلى اوراق قرضه متضرر مى شوند؛ زیرا زمانى که تورم افزایش مى یابد، قدرت خرید پول کاهش پیدا مى کند و چون در این زمان شرکت ها به پول نیاز داشتند ـ ولى به دلیل نگرانى از کاهش ارزش پول، سرمایه گذاران استقبالى براى خرید اوراق قرضه نکردند ـ لذا شرکت ها دست به انتشار اوراق قرضه با بهره شناور زدند؛ یعنى اوراق قرضه اى که نرخ بهره آنها از پیش تعیین نمى شود. و بهره آن تابعى از نرخ تورم در سال هاى آینده است.

براى مثال، نرخ تورم به اضافه پنج درصد بعضى از شرکت ها نیز اوراق قرضه اى منتشر کردند که ارزش اسمى آن به قیمت کالائى که تولید مى کردند، وابسته بود. مثلاً، یک شرکت نفتى اوراق قرضه اى به ارزش اسمى ۱۰۰۰ دلار منتشر کرد که در تاریخ سررسید، بهاء بازخرید آن معادل ارزش تعداد معینى بشکه نفت بود. یا زمانى دیگر، اوراق قرضه اى منتشر شد که قیمت آن به نقره و طلا وابسته بود. به این ترتیب، خطر تورم و کاهش قدرت خرید پول، نقش بازدارنده در خرید اوراق قرضه نداشت. همچنین زمانى نیز اوراق قرضه اى منتشر شد که قیمت آن به دلار بود ولى بهره آن به مارک و یا ین ژاپن پرداخت مى شد. این اوراق مورد توجه سرمایه گذارانى قرار مى گرفت که یک رشته تعهدات ارزى داشتند.

براى مثال: اگر در ایران اوراق قرضه اى منتشر نبود که سود آن به دلار پرداخت شود، کسانى که فرزندان آنها در کشورهاى خارج مشغول به تحصیل هستند، از آن استقبال خواهند کرد، چرا که بیشتر این گونه اشخاص نگران افزایش نرخ برابر ریال و دلار هستند.

چنین ابتکاراتى در دهه ۱۹۸۰ سبب شد تا گروه هاى بیشترى به سوى بازار سرمایه روى آورند و در واقع گونه اى بازاریابى مالى پدید آمده و کسانى که در جستجوى منابع مالى بودند به بررسى خواسته هاى مردم و سرمایه گذاران پرداختند و زمینه هائى از سرمایه گذارى را که مناسب شرایط و موقعیت مالى یا انتظارات آنها بود، فراهم آوردند. این جریان به پدید آمدن رشته اى در قلمرو مدیریت مالى به نام ”مهندسى مالى ـ Financial Engineering“ انجامید. که مهارت متخصصان این رشته، طراحى اوراق بهاءدار متنوع و یا بازده متفاوت بود.

به نحوى که سرمایه گذاران داراى ریسک پذیرى و انتظارات متفاوت را دربرگیرد؛ تا به این وسیله بتوان پس انداز تمامى اقشار مردم را به سمت فعالیت هاى تجارى و صنعتى سوق داد.

براى شرایط ایران نیز مى توان اوراق بهاءدار مختلف را پیشنهاد کرد و در معرض بحث و بررسى قرار داد.

ارتباط ابزارها و بازارها
به دو شیوه مى توان با مسئله برخورد کرد:
۱. راهى آسان و کاهلانه:
اگر ساختار اقتصادى مختلف و موجود بر عرصه گیتى را مشابه فرض کنیم، هر چه براى کشورهاى صنعتى و از نظر اقتصادى پیشرفته خوب است، براى ما هم خوب است. اگر آمریکا و اروپا ابزار متنوع مالی، بازارهاى پیچیده و نهادهاى مالی، با وظایف و مسئولیت هاى گوناگون دارند و آنها را لازم مى دانند، ما هم به ناچار باید از همان مسیر به مقصد برسیم. به طورى که، دقیقاً همان نهادها و ابزارها و یا اگر هم نتوانستیم، شبیه آنها را بسازیم (چرخ چاه را که نباید دوباره اختراع کرد). تضاد موجود در این شیوهٔ ساده اندیشانه، آن است که اوضاع در خود کشورهاى صنعتى پیشرفته نیز یک دست نیست.

انگلستان با بازارهاى سرمایه پیچیده و تنوع بى نظیر ابزارها و نهادهاى مالی، از آلمان ـ که بازار سرمایه بسیط دارد ـ از نظر رشد، تشکیل سرمایه اشتغال کامل، و سایر شاخص هاى مهم اقتصادی، فرسنگ ها عقب افتاده است.

۲. راهى دشوار و عالمانه:
هر اقتصادى ساختار ویژه خود را مى طلبد. بازار سرمایه در هر کشور متناسب با ساختار اقتصادى آن کشور شکل مى گیرد. هر بازار سرمایه اى ابزار و نهادهاى متناسب با خود را دارد. همه ویژگى هاى خاص هر بازار سرمایه را باید به طور عمیق مورد بررسى قرار داده و قبل از صدور مجوز براى هر نهاد و ابزار مالى خاص، جایگاه آن را به درستى در بازار سرمایه تعیین کرد. ابزارها و نهادهاى مال در خلاء ایجاد نمى شوند. هر ابزار با نهادى پاسخگوى نیازى در بازار سرمایه است؛ پس با جستجو و بررسى دائمی، برقرارى رابطه ها و تناسب ها، پى جوئى علت ها و ضرورت ها و… ویژگى اصلى این راه حل ها است.

براى اینکه مثالى از تناسب ابزار مالى با نیازهاى بازار سرمایه ارائه کنیم، اشاره اى بسیار گذرا به تجربه شرکت در کسل (Drexel) و نحوه پاگیرى و رونق اوراق قرضه بنجل (Junk Bonds) در آمریکا داریم (علاقه مندان به منظور اطلاع بیشتر، مى توانند به مجله تدبیر شماره ۴۹، ص ۱۵ مراجعه نمائید).

اوراق قرضه پرخطر و بازده بالا، یک ابزار مالى بود که نیازهاى بازار سرمایه آمریکا در دهه ۱۹۸۰ را جواب مى داد. طراح آن و شرکتى که مبارزه براى فروش وسیع آنها را آغاز کرد و بازارى ۲۰۰ میلیارد دلارى ساخت، مدعى بود که بسیارى از این شرکت هاى نوآور و صاحب اندیشه بیشینه بازپرداخت اصل و فرع مناسبى داشته اند، و محقق هستند که از امکانات بازار سرمایه، مستقیماً برخوردار شوند؛ به جاى آنکه از طریق بانک ها و با نرخ بالاتر به این بازار رجوع کنند. بنابراین، ابزار مالى تعریف شده با نیازهاى بازار هماهنگ بود.

اما این ابزار به سرعت در خدمت خرید سفته یارانه سایر شرکت ها درآمده و به ابزار قبضه کردن مالیکت اهرمى بدل شد. چنین ابزارى با واقعیت هاى بازار، قیمت هاى ذاتى و نیازهاى حقیقى بازار ناهمخوان شد. بازار درهم شکست و اقتصاد و بسیارى از بازیگران بازار متضرر شدند.

فهرست مطالب
ابزارهای موجود در بازار سرمایه ایران
مهندسی مالی و طراحی ابزارهای مالی جدید
ارتباط ابزارها و بازارها
راهى آسان و کاهلانه
راهى دشوار و عالمانه
نیاز به طراحی اوراق بهاءدار، منطبق با بازار سرمایه ایران
سیستم اقتصادی کشور
بازار دارائی های واقعی و خدمات (The Market for Assets and Services)
بازار دارائی های مالی (The Market for Financial Assets)
شیوه های تامین مالی
منابع داخلی شرکت
منابع خارجی شرکت
اوراق قرضه
سهام ممتاز
سهام عادی
منابع مالی بدون هزینه
بستانکاران تجاری
هزینه های پرداختی
پیش دریافت از مشتریان