مقاله در مورد قارچ های عالی

آسکومیتسها Ascomycetes
قارچ های کیسه ای
مقدمه
آسکومیست ها و بازدیدیومیستها گاهی اوقات بنام قارچ های عالی نامیده می شود. این قارچها نسب به قارچهائی که تاکنون مورد بحث قرار گرفته است دارای تکامل بیشتری می باشد، گرچه بعضی از قارچ شناسان (Bessey, 1942,1950 – Dodge’ 1914) معتقدند که قارچهای این رده دارای منشا مستقلی است و از تکامل قارچهای دیگری بوجود نیامده است ولی با توجه به ساختمان آنها احتمال می رود که از تکامل قارچ های پست بدست آمده باشد. مخمرها، بعضی از کپکهای سیاه و سبز، سفیدکهای حقیقی، قارچهای فنجانی، قارچهای کلاهدار اسفنجی و دنبلانهای نمونه هائی از معروفترین قارچهای آسکومیست می باشد.

انتشار و اهمیت
آسکومیست ها را در مناطق مختلف و در اکثر فصول سال می توان پیدا نمود. بعضی از آنها ریزومیکروسکپی بوده بر روی گیاهان بصورت پارازیت زندگی می کنند و فقط به کمک علائمی که بر روی نباتات میزبان به ظهور می رسانند می توان بوجود آنها پی برد. عده ای دیگر از آسکومیست ها گندرو بوده بر روی سطح خاک و یا روی چوبها و برگهای پوسیده زندگی می کند و بدین وسیله ایجاد اندامهای زایشی و اسپر می نمایند. تعداد معدودی از آنها نیز کاملاً هیپوژن Hypogean (به یونانی ـ hypo = زیر + ge = زمینی) بوده دارای فعالیت زیرزمینی هستند.

همچنین عده ای از آسکومیست ها کوپروفیلوس Coprophilous ( به یونانی ـ kopros = پهن + philein = دوست داشتنی) بوده فقط بر روی پهن یا مدفوع حیوانات بخصوصی می رویند.

آسکومیست های پارازیت گیاهی را که بعضی از آنها اسپرهای خود را بر روی پهن پوسیده تشکیل می دهند می توان در اوائل فصل بهار که مصادف با تکمیل رشد اسپرها و انتشار آنها می باشد جمع آوری نمود. عده ای دیگر از آسکومیست ها مانند قارچهای فنجانی گندرورا در تمام فصول سال می توان در بیشه ها و جنگلها پیدا نمود. در بعضی از گونه ها مانند انواع قارچهای کلاهدار اسفنجی دوره باردهی قارچ کوتاه بوده از 3ـ4 هفته تجاوز نمی نماید.

آسکومیست های دریائی که سابقاً از نظر مطالعه قارچ شناسان دور مانده بود هم اکنون در بعضی از آزمایشگاههای مربوطه مورد بررسی و تحقیق می باشد.

(Johnson, Sparrow, 1961 – Wilson, 1960 – John, Meyer, 1957) . آسکومیست های دریائی ممکن است نروری انواع مختلف مواد آلی که در داخل آب دریاها وجود دارد بصورت گندرو زندگی نمایند و یا آنکه بصورت پارازیت، جلبکها و گیاهان عالی دریائی را مورد حمله قرار دهند.

آسکومیست ها در زندگی انسان حائز اهمیت فوق العاده می باشند. آسکومیست ها سلولولیتیک Cellulolytic مانند Chaetomium یکی از موجوداتی است که موجب تخریب کالائی که در ساختمان آنها ماده سلولز وجود داشته باشد می گردد. گیاهان زراعی و درختان نیز از صدمه قارچهای این رده مصون نبوده بیماریهای مختلف مانند لکه سیاه سیب، پوسیدگی قهوه ای میوه های هسته دار، سفیدک های حقیقی، پوسیدگی پایه غلات و بعضی از بیماریهای گیاهی دیگر بوسیله آسکومیست ها ایجاد می گردد. بیماری بلایت Blight شاه بلوط نیز که عامل آن یک نوع آسکومیست بنام Endothia Parasitica می باشد موجب نابودی کامل جنگلهای شاه بلوط آمریکا گردیده است.

همچنین قارچ Ceratocystis که یک نوع آسکومیست دیگر و عامل بیماری خطرناکی روی درختان نارون می باشد هم اکنون در آمریکا شیوع داشته درختان مذکور را مورد تهدید قرار داده است. بعضی از بیماریهای حیوانات اهلی و حتی خود انسان نیز در اثر عده ای از قارچهای آسکومیست ایجاد می گردد، مانند بیماری آسپرژیلوزیس Aspergillosis که در واقع یک نوع بیماری تنفسی است و بوسیله قارچ Aspergillus ایجاد می گردد.

باز در همین مورد آسکومیست دیگری بنام Claviceps Purpurea داریم که میسلیوم آن پس از حمله به تخمدانهای گیاه چاودار آنها را به اسکلروتهائی تبدیل می نماید که حاوی مواد آلکالوئیدی است و در صورتی که مواد مزبور به مصرف حیوانات و انسان برسد کشنده و مهلک خواهد بود از طرف دیگر عده ای از قارچهای آسکومیست مفید بوده از وجود آنها در بعضی از صنایع استفاده می شود.

مثلاً عده ای از مخمرها اساس کار صنایع نانوائی و آبجوسازی را تشکیل می دهد. مخمر غذائی نیز در جنگهای بین المللی اول و دوم رل بسیار مهمی را در تغذیه آلمانیها بازی می کرد و هم اکنون نیز ممکن است بیش از پیش به عنوان یک ماده غذائی برای بشر که هر روز در نتیجه افزایش جمعیت جهان دچار گرسنگی و مرگ می گردد از آن استفاده نمود. قارچهای کلاهدار اسفنجی و دنبلانها نیز بواسطه ارزش غذائی و طعم مطبوع آنها شهرت خاصی دارد.

اگر قارچهای ناقص (Deuteromycetes) را نیز جزء آسکومیست ها محسوب نمائیم ملاحظه خواهیم نمود که آسکومیست ها دارای چه اهمیت فوق العاده ای خواهد بود. البته در فصل 18 در مورد Deuteromycetes شرح خواهیم داد.

مشخصات عمومی
یکی از صفات ممیزه ای که آسکومیست ها از سایر قارچها مشخص می گرداند وجود آسک (Ascus) در آنها می باشد. آسک یک اندام کیسه ای مانند است که معمولاً حاوی تعداد معینی آسکوسپر (به یونانی ـ askos = پوست بز، کیسه + sporos = هاگ) می باشد، که اسپرهای مزبور به طریقه کاریوگامی و تقسیم با کاهش کروموزمی تشکیل گردیده است. معمولاً در داخل هر آسک تعداد 8 عدد آسکوسپر دیده می شود ولی تعداد مزبور ممکن است در گونه های مختلف از یک تا پیش از هزار عدد تغییر نماید. از مشخصات دیگر آسکومیست ها وجود جدار عرضی در میسلیوم آنها و تولیدمثل اکثر گونه ها به وسیله آسکوسپرهائی است که در داخل آسکها قرار گرفته است همچنین در هیچیک از آسکومیست ها سلول تاژک دار وجود ندارد.

البته صفات اخیر از مشخصات ثانوی آسکومیست ها بشمار می آید ولی مشاهده آسک و آسکوسپر در هر قارچ دلیل قاطع آسکومیست بودن آن قارچ می باشد، و بدون تردید قارچ مزبور را باید در رده آسکومیست قرار داد.

بطور کلی آسکومیست ها دارای دو مرحله زایشی مشخص می باشد، مرحله آسکی (Ascus stage) یا جنسی که غالباً بنام مرحله آسکی ژروس Ascigerous یا مرحله کامل (Perfect stage) نامیده می شود ولی مرحله دوم که شامل مرحله کنیدیال (Conidial stage) یا غیرجنسی است، مرحله ناقص (Imperfect stage) نام دارد. عده ای از آسکومیست ها هم هستند که مراحل غیرجنسی آنها هنوز شناخته نشده است. بدین جهت رده بندی این آسکومیست ها براساس مرحله جنسی آنها قرار گرفته است. از طرف دیگر عده زیادی آسکومیست شناخته شده وجود دارد که تشخیص آنها فقط به کمک مرحله ناقص یا غیرجنسی آنها انجام گردیده است.

چون مراحل ناقص زندگی این قارچها شباهت به مراحل ناقص آسکومیست های شناخته شده دارد بدین جهت می توان بطور یقین اظهار نمود که این قبیل قارچها آسکومیست هائی هستند که ضمن تکامل تدریجی مراحل آسکی خود را از دست داده اند و یا آنکه در آنها مرحله آسکی وجود دارد ولی هنوز کشف و شناخته نشده است.

اندام های رویشی
میسلیوم آسکومیست ها از هیف هائی که دارای جدار عرضی است و در ساختمان شیمیائی دیواره آنها مقدار زیادی ماده کیتین دخالت دارد تشکیل شده است. هیف ها رشد کامل داشته به صورت رشته های منشعب ظریف یا کلفت می باشد. تشکیل جدارهای عرضی ابتدا از قسمت محیطی لوله هیف شروع شده به طرف مرکز لوله پیشرفت می نماید، و فقط در وسط هر یک از آن سوراخ ریزی باقی می ماند .این سوراخ اجازه می دهد که رشته های سیتوپلاسمی از سلولی به سلول مجاور راه یابد و بدین وسیله ارتباط حیاتی بین تمام قسمتهای میسلیوم برقرار گردد. سلولهای میسلیوم غالباً تک هسته ای است ولی میسلیومهائی که دارای سلولهای پرهسته ای نیز باشد در آسکومیست ها دیده می شود.

اگر میسلیوم یک آسکومیست از جوانه زدن یک اسپر منفرد تک هسته ای حاصل شده باشد این میسلیوم هموکاریوتیک خواهد بود. لیکن میسلیوم هترو ـ کاریوتیک ممکن است به طرق مختلفی بوجود آید. در حقیقت وجود این رابطه حیاتی در سراسر میسلیوم به واسطه وجود سوراخهائی است که در جدارهای عرضی هیف ها دیده می شود و از طریق همین سوراخها است که هسته ها از سلولی به سلول دیگر انتقال می یابد. بدین ترتیب اگر سلول منفردی از یک میسلیوم هموکاریوتیک گردد، سلول اخیر ضمن تندش و رشد و نمو و تکثیر میسلیومهائی که هتروکاریوتیک خواهد بود بوجود می آورد.

انتقال هسته ها از یک سلول به سلول دیگر به وسیله عده ای از قارچ شناسان دیده شده و عکسهای سینمائی جالبی نیز از هسته های سلولی در حین عبور از سوراخهای جدار عرضی تهیه گردیده است. دکتر کیپینگ Dr. Keeping (1958) استاد دانشگاه آلبرتا Alberta که چگونگی انتقال هسته ها را از طریق سوراخهای جدار عرضی در گونه های جنس Gelasinospora مورد بررسی قرار داده است طی گزارشی اظهار می دارد که هسته های سلولی در گونه Gelasinospora tetrasperma همراه با جریان سیتوپلاسمیک با سرعت 40 میلیمتر در ساعت از سلولی به سلول دیگر انتقال می یابد.

میسلیوم آسکومیست ها غالباً تشکیل بافتهای قارچی را می دهد. اگر رشته های متشکله بافت مزبور شل و کم و بیش قابل رویت باشد به آن بافت پروزانشیم می گویند. ولی در صورتی که رشته های بافت مزبور در داخل هم تنیده شده باشد و در واقع شکل انفرادی خود را از دست داده باشد و سلولهای آن نیز کم و بیش گرد و به طور کلی بافت حاصله شبیه به بافت پارانشیمی گیاهان درآمده باشد به آن بافت پسودوپارانشیم می گویند

در آسکومیست ها نسوج پروزانشیم و پسودوپارانشیم اصولاً به اندامهای اسپرزا مربوط است ولی بعضی از اندامهای رویشی نیز مانند اسکلروتیومها و استروماتها از این نسوج و به خصوص از بافت پسودوپارانشیم تشکیل شده است.

عده ای از آسکومیست ها فاقد میسلیوم می باشد. به طوری که در فصل بعد ملاحظه خواهد شد بعضی از مخمرها تک سلولی است و بقیه ایجاد سلولهای زنجیری شکلی بنام میسلیوم دروغی (Pseudomycelium) می کند. بعضی از مخمرها که در شرائطی به صورت تک سلولی است چنانچه در شرائط محیطی معین دیگری قرار گیرد میسلیوم در آنها تشکیل خواهد شد.