مقاله در مورد انسان شناسی در اسلام

مقدمه
علوم انسانی ، علومی هستند که به مطالعه رفتارها و شرایط مربوط به زندگی انسانی می پردازند . روان شناسی علمی است که به مطالعه رفتار انسان می پردازد ، جامعه شناسی نیز همین طور است انسان شناسی نیز از مقوله های همین علم است .

دو شاخه از علم روان شناسی و جامعه شناسی وجود دارد . روان شناسی سعی می کند رفتار را از کوچک ترین تا بزرگ ترین واحد مورد مطالعه قرار دهد . کوچک ترین واحد رفتار انسانی عکس العملی است که او در برابر یک محرک از خود نشان می دهد .ضربه زیر زانو یک بازتاب است و پریدن یک رفتار است . روان شناسی کل وجود انسان راتحت عنوان شخصیت مورد مطالعه قرار می دهد .

جامعه شناسی از دیدگاه گیدنز مطالعه زندگی اجتماعی ، گروه ها و جوامع انسانی است ، مطالعه ای هیجان انگیز و مجذوب کننده که موضوع اصلی آن رفتار انسان به عنوان موجودی اجتماعی است . دامنه جامعه شناسی بی نهایت وسیع است و از تحلیل بر خورد های زود گذر بین افراد تا بررسی فرایند های اجتماعی جهانی را در بر می گیرد . جامعه شناسی به مطالعه فرد نمی پردازد ، بلکه به مطالعه گروه ها و جوامع می پردازد و مطالعه فرد را عهده روان شناسی گذاشته است . اما این سوال که آیا انسان را مستقل در نظر نگیریم ؟ قطعاً صحیح نیست ، زیرا انسان استقلال دارد هر چند قسمت اعظم شخصیت وی در جامعه شکل می گیرد و در عین حال فردیتش نیز در اینجا محفوظ است .

سوال هایی که انسان به آنها پاسخ می دهد عبارتند از :
1) دامنه حقیقی وجود آدمی از کجا آغاز و به کجا می انجامد ؟

2) زیر ساختارهای رفتارهای آدمی چیست ؟
3) تفاوت های اصلی و بنیادی انسان با حیوان در چیست ؟

4) نیازها و اهداف حقیقی انسان چیست و چگونه می توان به آنها پاسخ داد ؟

انسان شناسی در اسلام : انسان شناسی دینی
انسان شناسی دین ( بویژه انسان شناسی از دیدگاه اسلام )

معرفتی است که انسان درباره خود از منبع وحی دست می آورد .

انسان شناسی دینی نسبت به سایر انسان شناسی ها امتیازاتی دارد که عبارتند از :
1) زیرساخت هایی از رفتار انسان را بیان می کند که طریق تجربی و فلسفی نمی توان به آن رسید

مثلاً در سوره اعراف آیه 172 آمده که : وَ اِذ اَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِیءَ ادَمَ مِن ظُهُورِهِم ذُرِّیتَهُم وَ اَشهَدَ هُم عَلَی اَنفُسِهِم اَلَستُ بِرَبِّکُم قَالُوا بَلَی شَهِدنَا اَن تَقُولُوا یومَ القِیمَهِ انَّا کُنَّا عَن هَذَا غَافِلِینَ .

خداوند از پشت انسان ذریه او را گرفت .ذریه یعنی فرزندان منتها اشاره به یک عالم کوچک دارد ؛ گویی زمانی که ما کوچک ترین واحد خودمان بودیم . آن زمان و انگار خداوند مارا گرفته و خودمان را به خودمان گواه گرفته است . یعنی در زمانی که ما بسیار ناچیز بودیم خداوند از ما گواهی گرفته است آیا من خدای تو نیستم ؟ همه ما شهادت دادیم که بله تو خدای ما هستی .

2) تقدم و تاخر آن در گستره ای فراتر از زمان و مکان می باشد ،زمانی که در اختیار ما هست همان عمر ما می باشد . عالم فقط در دامنه تولد و مرگ محدود نمی شود . قبل و بعد از هر فرد انسان هایی بوده اند و هستند و تاریخ محدود به چنین چیزی نمی شود . تاریخ به زمانی بر می گردد که انسانی در روی زمین وجود نداشته و فرضیتی نبوده و زمانی خواهد بود که این کهکشان ها و کائنات نخواهند بود . ما می توانیم خود را در دامنه تاریخ خویش مطالعه کنیم ولی گاهی باید فراتر از این رفت ؛ قبل از خلقت یا بعد از خلقت در قرآن هست :

یومَ نَطْوِی السَّمَاءَ کَطَیِّ السِّجِلِّ لِلْکُتُبِ کَمَا بَدَاْنَا اَوَّلَ خَلقٍ نُّعِیدُهُ وَعداً عَلَینَا اٍنَّا کُنَّا فَاعِلِینَ (104 انبیاء)

یسئَلُ اَیانَ یومُ القَِیمَهِ (6) فَاٍذَا بَرِقَ البَصَرُ (7) وَ خَسَفَ القَمَرُ(8) وَ جُمِعَ الشَمسُ و القَمَرَ (9) یقُوُل الاٍنسانُ یومَئذٍ اینَ المَفَرُّ (سوره قیامه )

سوره قیامت اشاره به زمانی می کند که ماه تاریک می شود و خورشید و ماه و آسمان ها جمع خواهند شد . اگر آن زمان ما نبودیم اشکالی نداشت ولی قرآن می گوید ما آن زمان مهم هستیم. در آن روز دنبال این هستیم که گریز گاه ما کجاست .

نکته ایی دیگری که انسان شناسی دینی می گوید ، دسترسی به گوشه هایی از تاریخ است که دسترسی تجربی به آنها امکان پذیر نیست . مثل وقایع کشتی نوح ، وقایع قوم موسی ، قوم لوط و مکالماتی که بین اینها بوده در کجای تاریخ ثبت کرده است . بسیاری از این ها از طریق انسان شناسی دینی به ما منتقل می شود .پس انسان شناسی دینی اطلاعاتی فراتر از تاریخ بشری به ما می دهد و هم در مورد گوشه هایی از تاریخ که دسترسی به آنها به سادگی امکان پذیر نیست ، صحبت می کند .

انسان شناسی چیست؟
این نام: هنوز موضوع مناقشه است.از ابتدای تولد در اروپا به آن مردم شناسی (ethnology ) می گفتند و آمریکایی ها آنرا انسان شناسی (anthropology ) می خواندند.گرچه هنوز هم گاه با تساهل و تسامح آن دو را مترادف هم می گیرند ولی از جنگ جهانی دوم به بعد انسان شناسی قوت بیشتری گرفته است.

تاریخ تولد: در دنیا به نیمه دوم قرن 19 برمی گردد و در ایران منسوب به اوایل قرن 20 است.

پدر:مجموعه شرایط قرون 18 و 19 و تغییر اسطوره های سیاسی دنیا به دنبال انقلاب فرانسه،نقش مردم در مسائل مختلف اهمیت به سزایی یافت.خصوصا در امور سیاسی ،مشروعیت های آسمانی و اشرافی از بین رفت و مشروعیت،امری شد که از پایین به بالا تفویض می گشت.همه این اتفاقات،جد مشترکی بودند که تولد این خواهر و برادر دوقلو(انسان شناسی و جامعه شناسی) را در بزنگاه نیمه قرن 19 موجب شدند.

هدف از آفرینش:به دنبال برجسته شدن نقش مردم در جامعه،شناخت آنها ،خواسته ها و اعتقاداتشان به امری غیر قابل اجتناب بدل شد.دیگر “زور” اهرم حکومت نبود و جای خود را به ابزار “سلطه” داده بود که مفهوم پذیرش مردمی را در خود داشت.لازمه ایجاد و حفظ سلطه نیز شناخت مردم و استفاده از آن در جهت اعمال تغییرات مورد نظر ،بدون استفاده از خشونت همه جانبه بود.این مسئله هم شامل مردم جوامع استعمارگر و هم مستعمرات می شد.

تقسیم کار سنتی:جامعه شناسی ،مسئولیت بررسی این روابط را در جوامع به اصطلاح پیشرفته پذیرفت و انسان شناسی ،رسالت تحقیق بر جوامع موسوم به ابتدایی را بر دوش کشید که شامل مستعمرات و بومیان سرزمین های دور و ناشناخته می شد.

اتهام: همکاری با استعمار! نسل اول انسان شناسان که به شدت تحت تاثیر آموزه های تطورگرایی بودند از شناخت جوامع ابتدایی به عنوان ابزاری برای استعمار و استثمار آنها استفاده کردند با این استدلال که اینگونه ،جوامع مذکور دارای فرهنگ می شوند و این به نفع خود آنهاست.